«Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαµβάνειν», υποστήριζε ο Ιπποκράτης, αναδεικνύοντας την σημασία της Πρόληψης για την υγεία και την μακροζωία.

Η προληπτική ιατρική  έχει για κύριο σκοπό την προφύλαξη του ανθρώπου από τα διάφορα νοσήματα ή τις σωματικές βλάβες.

Στην προληπτική ιατρική οφείλεται η μεγαλύτερη επιτυχία της πρωτογενούς πρόληψης που είναι η καταπολέμηση σοβαρών λοιμωδών νόσων με την χρήση εμβολιασμών.
Η προληπτική ιατρική ενασχολείται βέβαια και με την έγκαιρη- πρώιμη διάγνωση (δευτερογενή πρόληψη ) που αποσκοπεί στη καλύτερη θεραπεία και έκβαση νοσημάτων τα οποία δεν έχουν ακόμη εκδηλωθεί κλινικά. Σε επίπεδο δευτερογενούς πρόληψης, οι εξετάσεις προ-κλινικού ελέγχου είναι ιδιαίτερα σημαντικές γιατί μπορεί να επιμηκύνουν το χρόνο επιβίωσης, να μειώσουν τις επιπλοκές και συχνά να αυξήσουν την πιθανότητα πλήρους ίασης. Εξετάσεις αυτού του είδους είναι η μαστογραφία , το τεστ κατά Παπανικολάου και η κολονοσκόπηση για την έγκαιρη διάγνωση καρκίνου του μαστού, της μήτρας και του παχέος εντέρου αντίστοιχα.

Σήμερα τα νοσήματα του «πολιτισμού» και της «κοινωνίας της αφθονίας» (καρδιαγγειακά, καρκίνος, ατυχήματα, αυτοκτονίες), που αποτελούν την κύρια απειλή για την υγεία έχοντας αντικαταστήσει τα λοιμώδη νοσήματα, μπορούν να μειωθούν σημαντικά με την εφαρμογή προγραμμάτων πρωτογενούς πρόληψης .

Η ραγδαία εξέλιξη της βιοϊατρικής τεχνολογίας έδωσε ώθηση κυρίως την θεραπευτική ιατρική και στην πρώιμη διάγνωση. Παράλληλα οι εξελίξεις στην επιστήμη της επιδημιολογίας και η ανάπτυξη δικτύων συλλογής και αξιολόγησης πληροφοριών ανοίγουν νέους ορίζοντες στην πρόληψη

Στους στόχους της προληπτικής Ιατρικής είναι η έρευνα για την αναγνώριση νέων παραγόντων κινδύνου για σοβαρά νοσήματα που μπορεί να σχετίζονται με τον σύγχρονο τρόπο ζωής.

Στο σύγχρονο Παθολογικό-Διαγνωστικό ιατρείο Παπαθεοδώρου γίνεται μια πλήρης εκτίμηση της κατάστασης της υγείας του κάθε ασθενούς με:

-λήψη πλήρους ιατρικού ιστορικού,

-εκτίμηση των περιβαλλοντικών συνθηκών και συνθηκών διαβίωσης,

-εκτιμηση τρόπου διατροφής και καθημερινών συνηθειών

ώστε να δοθούν οδηγίες για

-τους απαραίτητους προληπτικούς ελέγχους και διαγνωστικά τεστ που είναι απαραίτητα

-το πρόγραμμα εμβολιασμών που πιθανόν απαιτείται

-τον κατάλληλο τρόπο διατροφής και ωφέλιμων συνηθειών διαβίωσης - βελτίωσης επιβλαβών συνηθειών

με αποτέλεσμα  να προαχθεί η γενικότερη κατάσταση της υγείας, να προληφθούν ενδεχόμενες ασθένειες που δεν έχουν εκδηλωθεί ακόμη και να αντιμετωπιστούν  πιο σωστά αυτές που πιθανόν έχουν εμφανιστεί.

 

Στον προληπτικό έλεγχο έχουμε τρείς μεγάλες κατηγορίες : Τον Πρωτογενή , τον Δευτερογενή και τον Τριτογενή προληπτικό έλεγχο .

Στην πρωτογενή πρόληψη ανήκουν τα προληπτικά εκείνα μέτρα τα οποία πρέπει να ληφθούν , για την αποφυγή της έναρξης των παθογενετικών καταστάσεων που μπορεί να οδηγήσουν στην κλινική νόσηση και το θάνατο.

Πρώτη μεγάλη κατηγορία στον πρωτογενή έλεγχο είναι ο έλεγχος του εμβολιασμού και η διενέργειά του για την πρόληψη των λοιμωδών νοσημάτων.

Ο εμβολιασμός για λοιμώδη νοσήματα ξεκινάει από τη παιδική ηλικία βάση του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμού και θα πρέπει να ακολουθούν αναμνηστικές δόσεις μετά την ολοκλήρωση του για τα ακόλουθα :

- Ανά δεκαετία εμβολιασμός κατά του τετάνου,διφθερίτιδας,πολιομυελίτιδας

- Ανά έτος εμβολιασμός με το εμβόλιο της γρίπης σε ηλικίες άνω των 65 και σε μικρότερες ηλικίες όταν ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου ή παρουσιάζουν παράγοντες κινδύνου (πχ καρδιαγγειακό νόσημα , σακχ. Διαβήτης ,άσθμα κτλ).

- Επίσης ,στις ηλικίες άνω των 65 ετών θα πρέπει να πραγματοποιείται το εμβόλιο (ΜΙΑ ΔΟΣΗ)κατά του πνευμονιόκοκκου σε υγιή άτομα και κάτω των 65 ετών εάν ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου.
- Κάτω από πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να χορηγηθεί και δεύτερη δόση. Τέτοιες είναι:
- Άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω, που πήραν την πρώτη δόση όταν ήταν κάτω των 65 ετών και έχουν περάσει 5 ή περισσότερα χρόνια από την πρώτη δόση.
- Άτομα κάτω των 65 ετών τα οποία πάσχουν από
.δρεπανοκυτταρική αναιμία
.HIV ή AIDS
.καρκίνο, λευχαιμία, λέμφωμα, πολλαπλό μυέλωμα
.νεφρωσικό σύνδρομο
-Άτομα κάτω των 65 ετών τα οποία:
.δεν έχουν σπλήνα
.είναι μεταμοσχευμένοι
.λαμβάνουν φάρμακα που μειώνουν των άμυνα του οργανισμού (χημειοθεραπεία, μακροχρόνια στεροειδή)
Η δεύτερη δόση θα πρέπει να χορηγείται 5 χρόνια μετά την πρώτη δόση

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΩΝ

Δεύτερη Κατηγορία είναι η πρόληψη των Καρδιαγγειακών Νοσημάτων και Σακχαρώδη Διαβήτη
Το σημαντικότερο βήμα σε αυτή τη κατηγορία είναι η έγκαιρη διαπίστωση των παραγόντων κινδύνου για αυτά τα νοσήματα .
Ο έλεγχος θα πρέπει να ξεκινά στην ηλικία των 15 ετών και να επαναλαμβάνεται ανά 5ετία και να περιλαμβάνει :
- Ιατρική επίσκεψη και αναζήτηση κληρονομικού ιστορικού
- Μέτρηση αρτηριακής πιέσεως (Σε κάθε ιατρική επίσκεψη ή τουλάχιστον ανά έτος )
- Έλεγχος διατροφικών συνηθειών και καταναλώσεως αλκοόλ
- Κάπνισμα
- Έλεγχος για παχυσαρκία
- Έλεγχος γλυκόζης αίματος
- Έλεγχος λιπιδίων σε νέους με κληρονομικό ιστορικό
Σε ηλικίες μεγαλύτερες των 30 ετών θα πρέπει να γίνετε έλεγχος των λιπιδίων και Σακχ.Διαβήτη και να επαναλαμβάνετε αν 3ετία .Σε καπνιστές και Διαβητικούς συστήνετε να γίνετε ανά έτος

Στη δευτερογενή πρόληψη ανήκουν τα προληπτικά εκείνα μέτρα που εφαρμόζονται όταν έχουν αρχίσει οι νοσογόνες παθογενετικές διαδικασίες και αποσκοπούν στην προσυμπτωματική διάγνωση των νοσημάτων ,σε κάποιο πρώιμο στάδιο με σχετικά καλύτερη πρόγνωση .

Σε αυτή τη κατηγορία ο προληπτικός έλεγχος περιλαμβάνει :

Για τους άνδρες :

1. Έλεγχος για τη πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη

- Έναρξη στην ηλικία των 50 ετών με δακτυλική εξέταση και μέτρηση του PSA , με επανάληψη ελέγχου ανά 2ετία έως την ηλικία των 59 ετών και ανά έτος μετά το 60ο έτος ηλικίας .
- Εάν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό η ηλικία έναρξης θα πρέπει να είναι το 40ο έτος ηλικίας και η επανάληψη του ελέγχου ετήσια .

Αφού γίνει η αρχική εξέταση ο χρόνος μεταξύ των μελλοντικών επανεξετάσεων εξαρτάται από τα αποτελέσματα της εξέτασης αίματος PSA:

2. Έλεγχος για τη πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου

Σύμφωνα με την Ελληνική Γαστρεντερολογική Εταιρία ( Φεβρουάριος 2013 ) αλλά και την Αμερικάνικη Αντικαρκινική εταιρία

- Έναρξη στο 50ο έτος ηλικίας και για τα δύο φύλλα με μεθόδους :
Α. Πρόληψης
- κολονοσκόπηση που είναι και η προτιμώμενη μέθοδος ( επανάληψη ανά 10ετία )
- ορθοσιγμοειδοσκόπηση (επανάληψη ανά 5ετία )
- αξονική κολονοσκόπηση και
Β. Ανίχνευσης
- δοκιμασίες ανίχνευσης αίματος στα κόπρανα ( επανάληψη ανά έτος )
- έλεγχος DNA στα κόπρανα

- Ο έλεγχος θα πρέπει να συνεχίζεται μέχρι το 75ο έτος ηλικίας .

Τα άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου ( π.χ. οικογενειακό ιστορικό , πολύποδες σε προηγούμενη κολονοσκόπηση ) θα πρέπει να ξεκινούν τον έλεγχο σε μικρότερη ηλικία .

3. Έλεγχος για οστεοπόρωση

Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ενδοκρινολογική Εταιρία ( 2012 ) συνίσταται

- Έναρξη ελέγχου από το 70 έτος ηλικίας και
- Σε μικρότερη ηλικία 50-69έτη όταν υπάρχουν παράγοντες κινδύνου ( κάπνισμα , χαμηλό σωματικό βάρος , κάταγμα κατά την ενήλικο ζωή κ.α )

Για τις Γυναίκες :

1. Έλεγχος για τη πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας .

Αν και οι προηγούμενες κατευθυντήριες οδηγίες συνιστούσαν , ότι οι γυναίκες θα πρέπει να κάνουν το πρώτο τους τεστ Παπανικολάου μετά από το χρόνο που είχαν σεξουαλική επαφή , πλέον δεν συνιστάται, διότι οι έφηβοι έχουν πολύ χαμηλό κίνδυνο για καρκίνου του τραχήλου.
Τον Μάρτιο του 2012, επικαιροποιημένες κατευθυντήριες οδηγίες κυκλοφόρησαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Υπηρεσία Πρόληψης Task Force και από κοινού με την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία, την Αμερικανική Εταιρεία Κολποσκόπησης και Παθολογίας Τραχήλου, και της Αμερικανικής Εταιρείας Κλινικής Παθολογίας. Αυτές οι κατευθυντήριες οδηγίες συνιστούν ότι
- οι γυναίκες θα πρέπει να κάνουν το πρώτο τους τεστ Παπανικολάου σε ηλικία 21 ετών ( επανέλεγχος ανά 3ετία σε αρνητικό αποτέλεσμα )
- Οι γυναίκες ηλικίας 30 έως 65 ετών θα πρέπει να να εξετάζονται κάθε 5 χρόνια, με Pap και HPV cotesting ή κάθε 3 χρόνια με ένα τεστ Παπανικολάου μόνο , σε αρνητικό αποτέλεσμα .
Οι γυναίκες άνω των 65 ετών οι οποίες είχαν έως αυτή την ηλικία τακτικό προσυμπτωματικό έλεγχο με τεστ Παπανικολάου , με φυσιολογικά αποτελέσματα δεν θα πρέπει να ελέγχονται για καρκίνο του τραχήλου. Οι γυναίκες με ιστορικό καρκίνου τραχήλου της μήτρας θα πρέπει να εξακολουθήσουν να εξετάζονται για τουλάχιστον 20 χρόνια μετά τη διάγνωση αυτή, έστω και αν η εξέταση συνεχίζεται μετά το 65ο έτος της ηλικίας .

2. Έλεγχος για τη πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του μαστού .

Σε αντίθεση με τις Ευρωπαϊκές οδηγίες όπου θα πρέπει να διενεργείται η Μαστογραφία κάθε 2 χρόνια σε γυναίκες 50-69 ετών ( Συστάσεις του Διεθνούς Κέντρου ‘Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) όσο και Συστάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με τον Προληπτικό Έλεγχο του Καρκίνου )

Σύμφωνα με τη Αμερικάνικη Αντικαρκινική Εταιρία συνίσταται :

- Έναρξη του ελέγχου με μαστογραφία στο 40ο έτος ηλικίας ( επανάληψη ανά έτος ) συνεχίζοντας για όσο διάστημα είναι υγιής .
- Ιατρική ψηλάφηση του μαστού ανά 3ετία για γυναίκες ηλικίας 20-39 και ετήσια για γυναίκες άνω των 40 ετών .
- Οι γυναίκες θα πρέπει να γνωρίζουν πώς φαίνονται και νιώθουν τα στήθη τους συνήθως και να αναφέρουν οποιαδήποτε αλλαγή στο μαστό , αμέσως στον Ιατρό τους . Η αυτοεξέταση , είναι μια επιλογή για τις γυναίκες που πρέπει να αρχίζει στα 20 τους.

3. Έλεγχος για τη πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου
   Οι οδηγίες είναι οι ίδιες όπως και για τους άνδρες
4. Έλεγχος για οστεοπόρωση

 Η Υπηρεσία Προληπτικής Ιατρικής των ΗΠΑ , το Εθνικό Ίδρυμα Οστεοπόρωσης της ίδιας χώρας και η Αμερικανική Ένωση Κλινικών Ενδοκρινολόγων, συστήνουν την έναρξη της μέτρησης της οστικής πυκνότητας σε όλες τις γυναίκες στην ηλικία των 65 ετών. Σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες μικρότερης ηλικίας ή σε γυναίκες σε εμμηνόπαυση , συνιστάται η μέτρηση της οστικής πυκνότητας όταν υπάρχουν πολλαπλοί παράγοντες κινδύνου για οστεοπορωτικό κάταγμα .

Και λίγη ιστορία...

 Η προληπτική ιατρική που έχει για κύριο σκοπό την προφύλαξη του ανθρώπου από τα διάφορα νοσήματα ή τις σωματικές βλάβες έχει τις ρίζες της, όπως και η ιατρική, στην προϊστορική εποχή όπου οι πρωτόγονοι άνθρωποι τυλίγονταν με δέρματα ζώων ή κατέφευγαν σε σπηλιές για να προφυλαχθούν από νοσήματα που οφείλονταν στις καιρικές συνθήκες. Αργότερα η πρόληψη συμπεριέλαβε την αποφυγή των αρρώστων με λοιμώδη νοσήματα, την απομόνωση τους, αλλά και την καύση των νεκρών από τις επιδημίες. Ο Ιπποκράτης διατύπωσε πρώτος με σαφήνεια ότι η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία, «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν». Αλλά και άλλοι όπως ο Πυθαγόρας διατύπωσαν συμβουλές πρόληψης :«Ουδ’ υγιείας της κατά σώμα αμέλειαν έχειν χρει. αλλά ποτού τε μέτρον, και σίτου, γυμνασίων τε ποιείσθαι.»

  Κατά τον 18 αιώνα η παρατηρητικότητα και επιμονή του Άγγλου γιατρού Edward Jenner (1749- 1823) με την εμπειρική εφαρμογή του εμβολιασμού (δαμαλισμός) αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη επιτυχία της προληπτικής ιατρικής ενάντια στην ευλογιά που είχε προκαλέσει το θάνατο σε περίπου 60.000.000 ανθρώπους στην Ευρώπη.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η ιατρική στράφηκε κυρίως στην αντιμετώπιση των νοσημάτων κυρίως με παραγωγή νέων φαρμάκων και μέσω της ραγδαία αναπτυσσόμενης βιοτεχνολογίας . Σιγά-σιγά όμως οι θεραπευτικές μέθοδοι άρχισαν να φθάνουν στα όριά τους, η νοσηρότητα και η θνητότητα δεν περιορίστηκαν σημαντικά, ενώ παράλληλα οι κρατικοί προϋπολογισμοί ακόμα και των αναπτυγμένων χωρών δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν στις διαρκώς διογκούμενες οικονομικές απαιτήσεις.
Οι βάσεις για την αλλαγή πολιτικής τέθηκαν το 1978 στη διάσκεψη της Alma-Ata που οργανώθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας 1 (Π.Ο.Υ.) για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας(ΠΦΥ) οι στόχοι της ποίας έγιναν αποδεκτοί απ΄ όλα τα κράτη που συμμετείχαν συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Το 1981 στην 34η γενική συνέλευση του Π.Ο.Υ. στο πρόγραμμα «Υγεία για όλους το 2000» αποφασίστηκε ο αναπροσανατολισμός των υπηρεσιών υγείας στην κατεύθυνση της Π.Φ.Υ της πρόληψης και της αγωγής υγείας. Με τη διακήρυξη της Οτάβας το 1986 ο Π.Ο.Υ. περιέγραψε αναλυτικά την πολιτική της Προαγωγής Υγείας. Ο σταθερός προσανατολισμός του Π.Ο.Υ. στην πολιτική της Προαγωγής Υγείας επιβεβαιώνεται με την θεσμοθέτηση παγκοσμίων συνεδρίων για το θέμα(Αδελαίδα Αυστραλίας1988, Sundsvall Σουηδίας 1991, Τζακάρτα 1997, Μεξικό 2000) όπου προτείνονται διαρκώς νέες παρεμβάσεις και εξειδικεύονται δράσεις για τη Προαγωγή Υγείας. Τον Οκτώβριο του 2009 έγινε στο Ναϊρόμπι της Κένυας το 7ο Παγκόσμιο συνέδριο για την Προαγωγή της Υγείας2 όπου ένα από τα βασικά ζητήματα ήταν η «Παιδεία Υγείας» (Health literacy)

  Από τους αρχαίου χρόνους μέχρι και λίγο μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ο όρος πρόληψη στην ιατρική περιελάμβανε όλα τα απαραίτητα μέτρα για να μην υπάρξει νόσος.
Με την ανάπτυξη νέων διαγνωστικών τεχνικών από το 1960 περίπου και μετά δόθηκε η δυνατότητα στους γιατρούς να προβαίνουν σε πρώιμη διάγνωση νοσημάτων και να τα θεραπεύουν χωρίς σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία των ατόμων. Έτσι όρος πρόληψη άρχισε να συγχέεται με την έγκαιρη- πρώιμη διάγνωση.
Το 1964 ο Gerald Caplan προσπαθώντας να διαχωρίσει τις έννοιες εισήγαγε τους όρους πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής πρόληψη3 οι οποίοι επικράτησαν και χρησιμοποιούνται ευρέως μέχρι σήμερα ,χωρίς όμως να λείπει η άποψη ότι χρησιμοποιούνται κατά αδόκιμο τρόπο.
  Σύμφωνα με την τυπολογία του Caplan η πρωτογενής πρόληψη περιλαμβάνει ενέργειες που αποσκοπούν στην αποφυγή ή μείωση της έκθεσης σε παράγοντες που συνδέονται αιτιολογικά με νοσήματα ή συμπτώματα, όπως για παράδειγμα είναι το κάπνισμα στην ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα. Αποσκοπεί δηλαδή στη μείωση της επίπτωσης μιας νόσου στον πληθυσμό. Η πρωτογενής πρόληψη περιλαμβάνει μέτρα ατομικής και ομαδικής προστασίας.
Η δευτερογενής πρόληψη αποσκοπεί στην έγκαιρη διάγνωση και κατά συνέπεια καλύτερη θεραπεία και έκβαση νοσημάτων τα οποία δεν έχουν ακόμη εκδηλωθεί κλινικά ενώ η «τριτογενής πρόληψη» έχει σχέση με τη πρόληψη των επιπλοκών και τη αποκατάσταση σε όσους ήδη έχουν νοσήσει.