Η παχυσαρκία σήμερα αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα διατροφικά προβλήματα για τις προηγμένες κοινωνίες. Η παχυσαρκία είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, η οποία εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την υγεία. Η έγκαιρη και σωστή αντιμετώπιση της αποτελεί πανάκεια για την πορεία της ψυχικής και σωματικής υγείας. Ορίζεται ως η παθολογικά αυξημένη εναπόθεση λίπους στις λιπαποθήκες του σώματος.
 
Οι πιο σημαντικές αιτίες που συντελούν στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας αναφέρονται στο κείμενο που ακολουθεί.                                    

1. Θετικό Θερμιδικό Ισοζύγιο

Το βάρος μας αυξάνεται όταν τρώμε περισσότερες θερμίδες από όσες καίμε στις καθημερινές μας δραστηριότητες.

2. Γενετικά Αίτια

Μελέτες έχουν δείξει πως γενετικοί παράγοντες όπως διαφοροποιήσεις σε συγκεκριμένες ορμόνες & γονίδια μπορούν να επηρεάσουν αρκετά   χαρακτηριστικά του οργανισμού τα οποία προδιαθέτουν σε παχυσαρκία.

3. Κληρονομικότητα

Ουσιαστικό επίσης ρόλο ασκεί και η κληρονομικότητα. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν και οι δυο γονείς είναι παχύσαρκοι, το παιδί εμφανίζει κατά 80% αυξημένη την πιθανότητα να γίνει παχύσαρκο. Το ποσοστό αυτό μειώνεται αντίστοιχα στο μισό, όταν μόνο ο ένας από τους δυο γονείς είναι παχύσαρκος. Αντίθετα όταν και οι δυο γονείς έχουν φυσιολογικό βάρος για το ύψος τους, το παιδί τους εμφανίζει ιδιαίτερα μειωμένες πιθανότητες να γίνει παχύσαρκο (περίπου 10% των περιπτώσεων).

4. Μεταβολικές Διαταραχές

Η παχυσαρκία σε ένα μικρό ποσοστό μπορεί επίσης να σχετίζεται με ελαττωματική ρύθμιση του κέντρου της όρεξης, ή με διαταραχές στις ορμόνες του ενδοκρινικού συστήματος (π.χ. υποθυρεοειδισμός, σύνδρομο Cushing κ.α.) & των γυναικείων ορμονών κατά τη διάρκεια της κύησης και της εμμηνόπαυσης.

5. Ηλικία

Συχνά, η παχυσαρκία συναντάται σε άτομα της μέσης ηλικίας, ως αποτέλεσμα υπερ-σιτισμού στην ενήλικο ζωή, συνοδευόμενη από αλλαγές στη σύσταση του σώματος με την πάροδο των χρόνων.  

6. Περιβαλλοντολογικοί & Συμπεριφοριστικοί Παράγοντες

Είναι γεγονός πως η συμπεριφορά μας μαθαίνεται ή και ενθαρρύνεται από το οικογενειακό και κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλον στο οποίο ζούμε. Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει κάποιος ασκεί τον πιο καθοριστικό ρόλο για τις μελλοντικές διατροφικές του επιλογές. Για παράδειγμα, η διατροφή στα πρώτα χρόνια της ζωής μας εξαρτάται αποκλειστικά από τις επιλογές των γονέων μας. Έχει λοιπόν παρατηρηθεί, πως όταν αργότερα είμαστε σε θέση να επιλέξουμε μόνοι μας τις τροφές που πρόκειται να καταναλώσουμε, υιοθετούμε αρκετές από τις διατροφικές συνήθειες του περιβάλλοντος στο οποίο έχουμε μεγαλώσει. Κατά αυτόν τον τρόπο φαίνεται πως, τα παιδιά υπέρβαρων ή παχύσαρκων γονέων καταλήγουν και αυτά με τη σειρά τους, με υπερβάλλον σωματικό βάρος.

Επίσης, η παχυσαρκία είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα όχι μόνο των οικονομικά αναπτυγμένων χωρών όπου υπάρχει αφθονία αγαθών, αλλά και των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων. Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή στις κοινωνίες αυτές οι τροφές με υψηλή θερμιδική αξία είναι άφθονες και φτηνές (π.χ. αυξημένη κατανάλωση ζάχαρης, λιπαρών τροφών, πρόχειρου φαγητού κ.α.).

Ωστόσο, δε θα έπρεπε να παραλείψουμε και το γεγονός ότι η οικονομική ευημερία και οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής στις χώρες αυτές επέβαλαν σημαντική μείωση στα επίπεδα της φυσικής δραστηριότητας. Για παράδειγμα, αμέτρητες ηλεκτρικές συσκευές έχουν αντικαταστήσει τις χειρωνακτικές εργασίες, ενώ τα μέσα μεταφοράς (π.χ. αυτοκίνητο, λεωφορείο κ.α.), έχουν εκμηδενίσει τις χιλιομετρικές αποστάσεις που διένυαν περπατώντας οι προγονοί μας προκειμένου να φτάσουν στη δουλειά ή στο σχολείο τους.

7. Ένας ακόμη λόγος -αιτία της εμφάνισης παχυσαρκίας είναι η ύπαρξη τροφικής δυσανεξίας σε διάφορες τροφές ή ουσίες που μπλοκάρουν την εύρυθμη μεταβολική και γενικότερη λειτουργία του οργανισμού ( ενημερωθείτε στο άρθρο για την τροφική δυσανεξία)


Φυσιολογικά το λίπος, στο σύνολό του, αποτελεί το 15-20% του σωματικού βάρους για τον άνδρα και το 20-25% για τη γυναίκα. Στην παχυσαρκία το ποσοστά αυτό μπορεί να φτάσει το 40%, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις και το 70% (κακοήθης παχυσαρκία).

Ένας βασικός δείκτης μέτρησης της παχυσαρκίας είναι ο Δείκτης Μάζας Σώματος

Η παχυσαρκία είναι μία επιδημία και δεν μπορεί να λυθεί αποσπασματικά, μόνο με την δίαιτα. Η πρόληψη φαίνεται να είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος και ο πλέον μακροχρόνιος.

Ποιες είναι οι επιπλοκές

Η σοβαρή παχυσαρκία ενέχει κινδύνους για την υγεία καθώς παρουσιάζει επιπλοκές. Η συσσώρευση λίπους γύρω από την κοιλιά, η οποία παρατηρείται συνήθως στους άνδρες, προκαλεί πολύ συχνά εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων, όπως αρτηριακή υπέρταση, στεφανιαία νόσο, αρτηριοσκλήρυνση κλπ. Αντίθετα, η συσσώρευση λίπους στους μηρούς και τους γλουτούς, η οποία παρατηρείται συνήθως στις γυναίκες, προκαλεί κυρίως αγγειακά προβλήματα από τα κάτω άκρα, όπως φλεβική ανεπάρκεια κάτω άκρων (κιρσούς) κλπ.

Οι κυριότερες επιπλοκές της παχυσαρκίας είναι:

Καρδιαγγειακές επιπλοκές
•    υπέρταση  
•    έμφραγμα μυοκαρδίου
•    εγκεφαλικό επεισόδιο
•    καρδιακή ανεπάρκεια
•    θρομβοεμβολικά επεισόδια (εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση, πνευμονική εμβολή)

Μεταβολικές διαταραχές
•    σακχαρώδης διαβήτης
•    σύνδρομο υπερινσουλιναιμίας με αντοχή στην ινσουλίνη
Αναπνευστικά προβλήματα
•    άπνοια ύπνου (παύσεις αναπνοής στον ύπνο-έντονο ροχαλητό)

Νεοπλασίες
•    καρκίνος μαστού, καρκίνος τραχήλου μήτρας, καρκίνος ενδομητρίου
•    καρκίνος παχέος εντέρου, καρκίνος προστάτη, καρκίνος οισοφάγου

Ορμονικά προβλήματα
•    στειρότητα και ανικανότητα
•    διαταραχές περιόδου
•    σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών
•    υπερτρίχωση

Ορθοπεδικά προβλήματα
•    οσφυαλγία-ισχιαλγία, δισκοκήλη
•    αρθρίτιδα γονάτων, ισχίων, ποδοκνημικών

Προβλήματα από το πεπτικό
•    λιπώδης διήθηση, στεάτωση, στεατοηπατίτις και κίρρωση του ήπατος
•    διαφραγματοκήλη και οισοφαγίτιδα

Δερματολογικά προβλήματα
•    δερματικές λοιμώξεις (δοθηίνωση δέρματος)
•    ακμή

Ψυχιατρικά προβλήματα
•    κατάθλιψη και αυτοκτονία

Οι παχύσαρκοι και οι υπέρβαροι άνδρες διαθέτουν σπέρμα χαμηλότερης ποιότητας, με συνέπεια να έχουν μικρότερες πιθανότητες να γίνουν γονείς, ιδιαίτερα σε μεγαλύτερη ηλικία.

Οι παχύσαρκοι έχουν αυξημένο -μέχρι και τετραπλάσιο- κίνδυνο για την εμφάνιση Αλτσχάϊμερ και άλλων μορφών άνοιας

 
Θεραπεία – Μέθοδοι αντιμετώπισης

Το αισιόδοξο μήνυμα είναι ότι η ιατρική έχει επιτέλους αποκτήσει δοκιμασμένα όπλα για να θεραπεύσει τις μέχρι πρότινος πρακτικά αθεράπευτες μορφές παχυσαρκίας.

Κύριος στόχος της θεραπευτικής αντιμετώπισης της παχυσαρκίας παραμένει η απώλεια βάρους, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη δημιουργία αρνητικού ισοζυγίου ενέργειας, με τη μείωση του ποσού της προσλαμβανομένης τροφής σε 500-1000 Kcals λιγότερο από τις ημερήσιες ανάγκες.

Ετσι, οι νέες οδηγίες, δίνουν έμφαση σε γενικές δίαιτες, χωρίς ιδιαίτερη αναφορά σε ποσοστά και αριθμούς. Σκοπός της δίαιτας είναι η διατήρηση κανονικού σωματικού βάρους, η διατροφή με υγιεινές τροφές, η διατήρηση χαμηλών επιπέδων χοληστερίνης και η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης.

Παράλληλα θα πρέπει να αυξάνεται η σωματική άσκηση, η οποία βοηθάει στη μεγαλύτερη δυνατή απώλεια σωματικού λίπους, με παράλληλη διατήρηση ή και ενίσχυση του μυϊκού ιστού. Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό της άλιπης μάζας στο σώμα, τόσο μεγαλύτερος είναι και ο βασικός μεταβολισμός. Δηλαδή πολύ απλά, 'καίμε' περισσότερες θερμίδες.

Η φαρμακευτική αγωγή της παχυσαρκίας θα πρέπει να αποτελεί το δεύτερο βήμα για την αντιμετώπισή της. Το παχύσαρκο άτομο θα πρέπει να καταφεύγει σε χρήση φαρμάκων μόνο όταν η διαιτολογική αντιμετώπιση έχει αποδεδειγμένα αποτύχει στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Η χρήση των φαρμάκων, για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας συνδυάζεται με πληθώρα ανεπιθύμητων ενεργειών.
Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η χρήση φαρμάκων κατά της παχυσαρκίας δεν απαλλάσσει το παχύσαρκο άτομο από την ανάγκη να υποβληθεί σε δίαιτα και σωματική άσκηση. Απλά βοηθάει περισσότερο στην απώλεια βάρους αλλά και στην αποφυγή υποτροπής.

Χειρουργική αντιμετώπιση

Τρίτο και τελευταίο βήμα στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας μπορεί να αποτελεί η χειρουργική αντιμετώπιση. Το παχύσαρκο άτομο μπορεί να αντιμετωπιστεί χειρουργικά, αποκλειστικά και μόνο όταν όλες οι άλλες προσπάθειες θεραπείας έχουν αποτύχει ή όταν πρόκειται για νοσογόνο παχυσαρκία, όπου οι κίνδυνοι για την υγεία αλλά και τη ζωή του ατόμου είναι αυξημένοι.